Serbest Bölgeler ve Vergi Uygulamaları
Serbest Bölgeler ve Vergi Uygulamaları
Ziya ÖZPOLAT Mali Müşavir & Bağımsız Denetçi Kayseri, 05.10.2024
SERBEST BÖLGELER VE VERGİ UYGULAMALARI
Serbest Bölge Nedir
Yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, uluslararası ticareti geliştirmek amacıyla kurulmuş, ülkenin siyasi sınırları içerisinde olmakla beraber, gümrük sınırları dışında konumlandırılan, vergi, tarife, kota gibi olağan ticaret engellerinin ortadan kaldırıldığı, bürokratik şartların azaltıldığı, sınai ve ticari faaliyetler için geniş teşvik ve avantajların sunulduğu özel ekonomi bölgesidir.
Serbest Bölgelerin Kuruluş Amacı
1983 yılında kurulan birinci Turgut Özal Hükümeti tarafından hazırlanan “Serbest Bölgeler Kanunu” nu 1985 yılında yürürlüğe girmiştir. En son 2017 yılında revize edilen “Serbest Bölgeler Kanunu” halen yürürlüktedir.
Serbest Bölgelerin kuruluş amacı:
- İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek,
- Doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak,
- İşletmeleri ihracata yönlendirmek,
- Uluslararası ticareti geliştirmektir.
Türkiye de Serbest Bölgeler ve Kuruluş Tarihleri
Ticaret Bakanlığı verilerine göre Türkiye'de 2024 yılı itibarıyla 19 adet serbest bölge bulunmaktadır ve bu bölgeler, ticaret hacmi ve istihdam açısından önemli bir potansiyele sahiptir.
- Ticaret Hacmi: Türkiye'deki serbest bölgelerde, 2023 yılında toplam ticaret hacmi yaklaşık 30,8 milyar ABD doları seviyesindedir.
- İstihdam: Türkiye’de serbest bölgelerde yaklaşık 100.000 kişiye doğrudan istihdam sağlanmaktadır.
- Yatırım: Serbest bölgelerde faaliyette bulunan firmaların yaklaşık %70’i yerli sermayeye sahipken, %30’u ise yabancı sermaye kaynaklıdır.
- MERSİN SERBEST BÖLGESİ 1985
- ANTALYA SERBEST BÖLGESİ 1985
- EGE SERBEST BÖLGESİ 1987
- İST. İHTİSAS SERBEST BÖLGESİ 1990
- TRABZON SERBEST BÖLGESİ 1990
- İST. TRAKYA SERBEST BÖLGESİ 1990
- ADANA YUMURTALIK SERBEST BÖLGESİ 1992
- İST ENDÜSTRİ VE TİCARET SERBEST BÖL. 1992
- SAMSUN SERBEST BÖLGESİ 1995
- AVRUPA SERBEST BÖLGESİ 1996
- RİZE SERBEST BÖLGESİ 1997
- KAYSERİ SERBEST BÖLGESİ 1997
- İZMİR SERBEST BÖLGESİ 1997
- GAZİANTEP SERBEST BÖLGESİ 1998
- TÜBİTAK-MAM SERBEST BÖLGESİ 1999
- DENİZLİ SERBEST BÖLGESİ 2000
- BURSA SERBEST BÖLGESİ 2000
- KOCAELİ SERBEST BÖLGESİ 2000
- BATI ANADOLU SERBEST BÖLGESİ 2021
- Kayseri Serbest Bölgesi 7 milyon metrekare ile Türkiye'de en büyük yüz ölçümüne sahip serbest bölge olup, bölgede 150 firma faaliyet göstermektedir.
Serbest Bölgelerde Şirket Kuruluşu
Serbest Bölgelerde ticari faaliyete başlanabilmesi için serbest bölge merkezli bir şirket kurulması veya serbest bölgede bir şube kuruluşu yapılması gerekmektedir. Türkiye’de yerleşik firmaların serbest bölgedeki faaliyetlerini oluşturacakları şubeleri aracılığıyla yapmaları zorunludur. Serbest bölge merkezli olarak faaliyet gösteren firmalar, aynı ticari unvanla Türkiye’nin başka bir yerinde ticari faaliyette bulunamaz ve şube açamaz. Serbest bölge merkezli firmaların ana sözleşmelerinde yer alan unvan, amaç ve konu, merkez, süre başlıklarında yapacağı değişikliklerden önce Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğünden onay alması gerekmektedir.
Serbest Bölgelerde Kimler Faaliyette Bulunabilir
Serbest bölgelerde yerli veya yabancı gerçek veya yabancı tüzel kişiler gerekli prosedürleri sağlayıp faaliyet ruhsatı alarak faaliyette bulunabilirler. Serbest bölgelerde faaliyet gösterecek tüzel kişiler için yerli veya yabancı sermaye sınırlaması yoktur. Serbest bölgede sağlanan muafiyet ve teşvikler açısından da yerli veya yabancı sermaye ayrımı yapılmaz.
Yatırımcılar, münhasıran serbest bölgede faaliyet göstermek şartıyla ve serbest bölgeyi şirketin adresi göstererek şirket kurabilirler.
Serbest Bölgelerde Faaliyet Ruhsatı
Serbest bölgelerde faaliyette bulunmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler, faaliyet ruhsatı almak zorundadırlar.
Faaliyet ruhsatı, serbest bölgede kiracı firmalardan üretim faaliyetinde bulunacaklar için 20 yıl süreyle, diğer faaliyet alanlarına ilişkin olarak 15 yıl süreyle verilir. Yatırımcı firmalar için üretim faaliyetlerinde bulunacaklar için 45 yıl, diğer faaliyetlerde bulunacaklar için 30 yıl süreyle faaliyet ruhsatı verilir.
Serbest Bölge İşlem Formu
SBİF, serbest bölgede faaliyette bulunan kullanıcıların yurtdışına, yurtiçine veya serbest bölge içerisindeki kullanıcılara yaptıkları her türlü alım satım işlemi ile ilgili olarak düzenledikleri bir belgedir. Bölge içi mal satışlarında SBİF, hem alıcı hem de satıcı tarafından düzenlenmektedir.
Serbest Bölgeye Araç Giriş Çıkışları
“Faaliyet Ruhsatı’’ alan gerçek ve tüzel kişiler ve bunların temsilci, görevli ve işçileri ile Bölgede her türlü iş veya işlemlerini yürüten kişiler, ilgili Bölge Müdürlüğünden verilen ‘‘Özel İzin Belgesi” ile bölgeye girilebilir.
Bölgeye araç giriş çıkışı da özel izine tabidir. Serbest Bölgelerde Ödemeler Nasıl Yapılır
Serbest bölgelerdeki faaliyetlere ilişkin her türlü ödemenin döviz veya Türk Lirası ile yapılabilmesi mümkündür.
Serbest Bölgelerin Sağladığı Avantajlar
- Gümrük vergisi ve aynı tür diğer vergilerden %100 muafiyet.
- İmalat şirketleri için kurumlar vergisinden %100 muafiyet. (***)
- KDV ve özel tüketim vergisinden %100 muafiyet.
- Düzenlenecek evraklara uygulanan damga vergisinden %100 muafiyet.
- Emlak vergisinden %100 muafiyet.
- Tamamı yurt dışına olmak kaydıyla Serbest Bölgelerden verilecek belirli lojistik hizmetlere %100 gelir ve kurumlar vergisi istisnası.
- Çalışan maaşı üzerinden alınan gelir vergisinden %100 muafiyet (serbest bölgelerde ürettiği ürünlerin FOB bedelinin en az %85’ini ihraç eden şirketler için).
- Mallar süre sınırlaması olmaksızın serbest bölgelerde tutulabilmektedir.
- Şirketler, serbest bölgelerden elde edilen kârı hiçbir sınırlama olmaksızın yurt dışına ya da Türkiye’ye serbestçe aktarabilmektedir.
- Mülk alım-satımında tapu harcından muafiyet.
- İnşaat, proje, iskân, izin ve onay süreçlerinde KDV muafiyeti.
- KDV ve diğer vergilerden muaf hazır altyapı.
Serbest Bölgelerde Kurumlar Vergisi İstisnası
Serbest bölgelerde faaliyette bulunan gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin bu bölgelerde imal ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları, Avrupa Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihi içeren yıllık vergileme döneminin sonuna kadar gelir veya kurumlar vergisinden müstesnadır.
Serbest bölgeler için 5084 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 6 Şubat 2004 tarihine kadar; serbest bölge firmaları açısından her türlü resim, vergi ve harç muafiyeti söz konusuydu.
Bu kanun değişikliği ile birlikte Serbest bölgelerde kurumlar vergisi istisnasının kapsamı, faaliyet ruhsatının alındığı tarih ile faaliyet konusuna göre farklılıklar göstermektedir.
İstisna, sadece serbest bölgelerde yürütülen faaliyetlerden elde edilen kazançlara ilişkindir. Dolayısıyla, serbest bölgelerde şubesi bulunan kurumlar ile kanuni veya iş merkezi serbest bölgelerde olan mükelleflerin, bu bölgeler dışında yürüttükleri faaliyetlerden elde ettikleri kazançlar istisna kapsamında değildir.
Kurumlar Vergisi İstisnasında Değişiklik
28.07.2024 tarihinde yapılan düzenleme ile serbest bölgede faaliyet gösteren kurumların imal ettikleri ürünlerin; yurt içine satışından elde edilen kazançlar istisna kapsamından çıkarıldı.
Yeni durumda serbest bölgede faaliyet gösteren kurumların sadece yurt dışına yaptıkları satışlardan (ihracattan) elde ettikleri kazançların istisna tutulması sağlandı.
İstisna kapsamını daraltan bu düzenleme, serbest bölgelerde faaliyet gösteren kurumların 1/1/2025 tarihinden itibaren elde edilen kazançlarına uygulanacaktır.
Serbest Bölgede Mevduat Faizi ve Repo Gelirlerinden Vergi Kesintisi Serbest bölgelerde faaliyet gösteren kurumlar vergisi mükelleflerinin serbest
bölgelerdeki banka veya diğer finans kurumlarında bulunan mevduat hesaplarına tahakkuk ettirilen faizler ile repo kazançları üzerinden, yürürlükteki mevzuat hükümleri çerçevesinde vergi kesintisi yapılması gerekmektedir. Bu kazançların istisna kapsamında değerlendirilmesi durumunda, kesinti yoluyla ödenen vergilerin mahsup ve/veya iadesi söz konusu olmayacaktır.
Serbest Bölgelerde Faiz, Repo ve Kur Farkı Gelirleri
Serbest bölgelerde yürütülen istisna kapsamındaki faaliyetlerden doğan alacaklara ilişkin kur farkı ve vade farkı gelirleri de istisna kapsamında değerlendirilmektedir.
Aynı şekilde, serbest bölgelerde yürütülen faaliyetler çerçevesinde elde edilen hasılatın, serbest bölgelerde yürütülen faaliyetler çerçevesinde yapılacak ödemelerde kullanılıncaya kadar geçici olarak serbest bölgelerde mevduat hesaplarında veya repo işlemlerinde değerlendirilmesi sonucu elde edilen gelirler de söz konusu istisnadan yararlanabilmektedir. İstisnanın bunun dışında, serbest bölgelerde elde edilmiş olsa dahi faiz, repo ve benzeri faaliyet dışı gelirlere teşmil edilebilmesi, bu istisnanın sadece bu bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetler dolayısıyla elde edilen kazançlar ile sınırlanması nedeniyle mümkün bulunmamaktadır
Serbest Bölgelerde Çalışma Esasları
İş hukuku mevzuatı açısından, serbest bölgede faaliyet gösterenler kişi ve kurumların, Türkiye’de faaliyet gösteren diğer kişi ve kurumlardan herhangi bir farkı bulunmamaktadır. Kullanıcılar, bunların bölgelerdeki işyerleri ve bu işyerlerinde çalışanlar, Bölge Müdürlükleri’nin gözetim ve denetiminde Türkiye Cumhuriyeti çalışma mevzuatı hükümlerine tabi tutulurlar.
Bu çerçevede, işten çıkarma süreçleri, kıdem tazminatı, ihbar süreleri, yıllık izin, çalışma süreleri, fazla çalışma gibi konular, Türkiye genelinde geçerli olan düzenlemelere tabidir.
Serbest Bölgelerde İş Sağlığı ve Güvenliği
Serbest Bölgede faaliyette bulan gerçek veya tüzel kişi işverenler ile bunların yanında çalışan işçiler bakımından iş sağlığı ve güvenliği yönünden farklı bir uygulama bulunmamaktadır.
Serbest Bölgelerde Sosyal Güvenlik Uygulamaları
Sosyal güvenlik mevzuatının uygulanması bakımından Serbest Bölgelerde farklı bir uygulama bulunmamaktadır.
Serbest Bölgelerde Yabancı Para Cinsinden Defter Tutulur mu
Gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin serbest bölgede faaliyette bulunan şubeleri ile serbest bölgede faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişilerin serbest bölge dışında ancak Türkiye sınırları içerisinde faaliyette bulunan şubeleri hariç olmak üzere, serbest bölgede faaliyet gösteren gerçek veya tüzel kişilerden isteyenlerin, defter kayıtlarını Türk para birimi dışında (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca, kuru günlük olarak belirlenen) herhangi bir yabancı para birimi ile yapabilmeleri mümkündür.
İstisna kapsamında Olan ve İstisna Kapsamında Olmayan İşlerin Birlikte Yapılması
İstisnadan yararlanacak kazancın tespiti açısından, mükelleflerin istisna kapsamına giren faaliyetleri ile istisna kapsamında değerlendirilmeyecek olan faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlarını, ayrı ayrı tespit edebilecek şekilde kayıtlarını tutmaları gerekmektedir.
Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Firmalar Vergi İncelemesi
Vergi incelemeleri açısından serbest bölgelerde faaliyet gösteren mükelleflerin yurtiçinde faaliyet gösteren diğer mükelleflerden herhangi bir farkı bulunmamaktadır.
Serbest Bölgelerde Katma Değer Vergisi
Türkiye’den serbest bölgeye satılan mallar ihracat rejimine tabi olup, KDV Kanunu uyarınca KDV’den istisnadır.
Serbest bölgelerde verilen hizmetler katma değer vergisinden müstesnadır. Serbest Bölgelerde ÖTV.
Yurtdışından serbest bölgeye getirilen mallar ve bir serbest bölgeden diğer bir serbest bölgeye teslim edilen mallar ÖTV’den istisnadır.
Serbest bölgeden Türkiye’ye satılan mallar genel anlamda ithalat rejimi kapsamında olup, ÖTV’ye tabidir.
Transit, aktarma, gümrük antreposu, geçici depo, gümrük sahası, serbest bölge rejimlerinin uygulandığı mal teslimleri ÖTV’den istisnadır.
Serbest Bölgelerde MTV Uygulaması
Karayolları Trafik Kanunu’na göre trafik şube veya bürolarına kayıt ve tescil edilmiş bulunan motorlu kara taşıtları, motorlu taşıtlar vergisine (MTV) tabidir.
Bu konuda serbest bölgelere ilişkin herhangi bir istisna veya muafiyet uygulaması yoktur.
Serbest Bölgelerde BSMV Uygulaması
Serbest bölgelerde faaliyet gösteren banka şubelerinin yaptığı işlemler genel düzenlemeler çerçevesinde banka ve sigorta muameleleri vergisine tabidir
Serbest Bölgelerde Kar Transferi
Serbest bölgeler kambiyo mevzuatı hükümleri kapsamı dışında tutulmaktadır.
Bu nedenle; serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler kambiyo rejimine ve herhangi bir izne tabi olmaksızın, yurt dışına veya Türkiye’ye transfer edilebilir.
Serbest Bölgelerde Teşvik Mevzuatı
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6. maddesinin son fıkrası uyarınca, işleticiler ve kullanıcılar yatırım ve üretim safhalarında Bakanlar Kurulunca belirlenecek vergi dışı teşviklerden yararlandırılabilmektedir.
Serbest Bölgelerde Damga Vergisi ve Harç İstisnası
Serbest bölgelerde faaliyette bulunan mükelleflerin, Avrupa Birliği’ne tam üyeliğin gerçekleştiği tarihi içeren yılın vergilendirme döneminin sonuna kadar, bu bölgelerde gerçekleştirdikleri faaliyetler ile ilgili olmak kaydıyla yaptığı işlemler harçtan, bu işlemlere ilişkin düzenlenen kâğıtlar damga vergisinden müstesnadır. Söz konusu damga vergisi ve harç istisnasının uygulanmasında, faaliyet ruhsatının türü ile faaliyet ruhsatının alındığı tarihin bir etkisi bulunmamaktadır.
Serbest Bölgelerde Çalışan İşçilerde Gelir Vergisi İstisnası
Serbest bölgelerde istihdam edilen personele ödenen ücretler, üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az %85'ini yurt dışına ihraç edilmesi şartıyla gelir vergisinden istisnadır.
Yıl içerisinde tecil edilen işçi stopajları, yıl bitiminde istisna şartlarının oluştuğuna dair yeminli mali müşavir tarafından düzenlenecek faaliyet raporu ile tecil edilen vergi terkin edilecektir.
Serbest Bölgelerde Yapılan İhraç Kayıtlı Satışlar
Serbest bölgelerde istihdam edilen personele ödenen ücretler, üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az %85'ini yurt dışına ihraç edilmesi şartının hesabında; ihraç kayıtlı yapılan satışlarında hesaba dahil olacağı belirtilmiştir.
Serbest bölgede üretim faaliyetinde bulunan üretici firmaların ürünlerini, aynı veya başka bir serbest bölgede faaliyette bulunan ihracatçılara, yurt dışına satılması kaydıyla teslim etmeleri de yurt dışına satış olarak değerlendirilecektir. İhracat kaydıyla yapılan teslimlerde, üretici firmalar istisnadan yararlanacağından, ihracatı gerçekleştiren firmaların istisnadan yararlanması mümkün değildir.
Transit Ticaret Kapsamında Yapılan Satışlar
Serbest bölgede üretilen ürünleri "transit ticaret" kapsamında, Türkiye'de herhangi bir serbest bölgede faaliyet göstermeyen bir firmaya teslim edilmesi de ihracat olarak değerlendirilmemiş, satışın mutlaka serbest bölgede bulunan firmaya yapılması gerekmektedir.
Serbest Bölgelerde Kar Dağıtım Stopajı
Serbest Bölgelerde ortaklara kar dağıtımı yapılmasında herhangi bir istisna yoktur. Serbest bölgeden dağıtılacak kar paylarından %10 stopaj yapılacaktır.